Ακτιβιστές ενημερώνουν τους Ρώσους για την κατάσταση στην Ουκρανία μέσω διαφημίσεων (long read)

 Ακτιβιστές στην Ουκρανία και αλλού, χρησιμοποιούν τις αναδυόμενες ειδοποιήσεις (pop-up notifications) και διαφημίσεις στο Facebook και όχι μόνο, για να ενημερώσουν τους Ρώσους τι πραγματικά συμβαίνει κατά τη διάρκεια της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.

«Είδαμε τον ισχυρό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η κοινωνία των πολιτών στην αφήγηση της ιστορίας της Ουκρανίας, στην υπεράσπιση των συμφερόντων της και στη συγκέντρωση διεθνούς υποστήριξης», λέει στο MIT Technology Review, ο Τζακ Πίρσον, ειδικός σε θέματα επικοινωνίας εξωτερικής πολιτικής και ψηφιακής διπλωματίας, ο οποίος έχει εργαστεί στο παρελθόν στο Υπουργείο Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου. «Τώρα βλέπουμε προσπάθειες από κοινότητες σε όλο τον κόσμο να σπάσουν τον πληροφοριακό ασφυκτικό κλοιό του Κρεμλίνου για να προσεγγίσουν τους απλούς Ρώσους».

Τα ρωσικά κρατικά ειδησεογραφικά πρακτορεία λένε στους τηλεθεατές ότι η εισβολή είναι μια αμυντική κίνηση, ενώ ανεξάρτητοι ρωσικοί σταθμοί όπως το TV Rain, κλείνουν με εντολή των αρχών. Εν τω μεταξύ, διεθνείς ειδησεογραφικοί οργανισμοί, όπως το BBC και η Φωνή της Αμερικής, έχουν μπλοκαριστεί. Για να καλύψουν το κενό πληροφόρησης, ακτιβιστές προσπαθούν να παρέχουν πληροφόρηση σε ένα ρωσικό οικοσύστημα μέσων ενημέρωσης που αποκόβεται όλο και περισσότερο από την αλήθεια.

Οι χρήστες της εφαρμογής της ρωσικής αλυσίδας φαρμακείων Ozerki, έλαβαν ειδοποιήσεις push κατά τη διάρκεια της νύχτας της 28ης Φεβρουαρίου με μηνύματα που τους έλεγαν να «ξυπνήσουν» και να συνειδητοποιήσουν την προσπάθεια του Βλαντιμίρ Πούτιν να κλέψει τις ζωές των Ρώσων στρατιωτών και τα χρήματα του ρωσικού πληθυσμού. Η αλυσίδα δήλωσε αργότερα ότι είχε πέσει θύμα χάκερ.

Οι ψηφιακοί ακτιβιστές αντικατέστησαν τις κριτικές διαφόρων τοποθεσιών στη ρωσική μηχανή αναζήτησης Yandex, με μηνύματα τα οποία τους λένε την αλήθεια για την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία. Μια ακαδημαϊκός που γεννήθηκε στην Ουκρανία και εδρεύει στην Αμερική, έστειλε email σε χιλιάδες Ρώσους συναδέλφους της, για να τους ενημερώσει για την κατάσταση στην πατρίδα της.

 

Το New Now, ένα γραφείο σχεδιασμού ιστοσελίδων στο Βερολίνο, δημοσίευσε ένα σενάριο στο GitHub που σπρώχνει ένα αναδυόμενο παράθυρο σε οποιαδήποτε ιστοσελίδα περιέχει το συγκεκριμένο σενάριο. Το κείμενο απευθύνεται σε όσους έχουν πρόσβαση στην ιστοσελίδα από ρωσική διεύθυνση IP, ότι η κυβέρνηση τους λέει ψέματα και ότι σκοτώνονται αθώοι άνθρωποι.

 

«Από άποψη ανάπτυξης, όλο αυτό το πράγμα είναι εξαιρετικά απλό», δηλώνει στο MIT Technology Review, ο Κάι Νικολαΐδης του New Now, ο οποίος έγραψε το σενάριο. Το σκέφτηκε όταν είδε τις πηγές επισκεψιμότητας στις ιστοσελίδες των πρότζεκτ που διαχειριζόταν. «Αυτά τα πρότζεκτ μπορεί να μην μπλοκάρονται για τους Ρώσους επισκέπτες, επειδή δεν είναι αρκετά σημαντικά από άποψη πληροφόρησης», λέει.

«Η ιδέα ήταν να ευαισθητοποιήσουμε όσους δεν έχουν ιδέα για το τι συμβαίνει και να προτρέψουμε όσους γνωρίζουν, να σκεφτούν λίγο βαθύτερα. Σκεφτήκαμε ότι θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε αυτό το κίνημα από τη βάση».

Ο Ρομπ Μπλάκι, ειδικός σε θέματα μάρκετινγκ και επικοινωνία ο οποίος συνεργάζεται με εταιρείες βιοτεχνολογίας, χρηματοδοτεί μέσω crowdfunding, στοχευμένες διαφημίσεις που έχουν σχεδιαστεί για να κατευθύνουν τους Ρώσους χρήστες σε ανεξάρτητες ρωσόφωνες ειδησεογραφικές πηγές. Συνεργάζεται με περίπου 20 συναδέλφους του στο χώρο της διαφήμισης στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο πλαίσιο μιας μεγαλύτερης κλίμακας καμπάνια που ξεκίνησε στις 27 Φεβρουαρίου.

 

Ο Μπλάκι, ο οποίος ζει στο Λονδίνο, δοκίμασε για πρώτη φορά τη μέθοδο αυτή το 2014, όταν η Ρωσία κατέλαβε την Κριμαία. Χρησιμοποίησε τη στόχευση γεωγραφικής τοποθεσίας για να στείλει διαφημίσεις σε ανθρώπους που ζούσαν στη Σεβαστούπολη, τη μεγαλύτερη πόλη της Κριμαίας, και να τους δείξει ειδήσεις για τη ρωσική εισβολή. Ήταν ένα πολύ μικρό πείραμα, αλλά απέδειξε ότι μπόρεσε να διαπεράσει το ρωσικό τείχος προστασίας των ψευδών ειδήσεων.

Η ομάδα προσπαθούσε να αποφύγει τόσο τους ψηφιακούς λογοκριτές στη Ρωσία όσο και τις πλατφόρμες μέσω των οποίων προβάλλονται αυτές οι διαφημίσεις, οι οποίες είναι ιδιαίτερα προσεκτικές σε σχέση με τις πληροφορίες που θέλουν να περιορίσουν.

Ένα σύνολο διαφημίσεων απαγορεύτηκε κατά τη διάρκεια της νύχτας στις 3 Μαρτίου, σύμφωνα με τον Μπλάκι, ο οποίος, όπως αναφέρει το MIT Technology Review, αρνείται να μοιραστεί πληροφορίες σχετικά με το πού και πώς τις τοποθετεί η ομάδα.

«Αυτό που γνωρίζουμε από την εμπειρία μας, είναι ότι μπορείς να παρακάμψεις αυτούς τους κανόνες αν είσαι αποφασισμένος και αν δεν σε πειράζει να παραβιάσεις τη ρωσική νομοθεσία», λέει.

Η βρετανική διαφημιστική εκστρατεία στέλνει τους Ρώσους χρήστες σε τέσσερις ή πέντε διευθύνσεις URL ανεξάρτητων ιστότοπων που καλύπτουν την εισβολή στην Ουκρανία στη ρωσική γλώσσα.

Μέχρι στιγμής έχει συγκεντρώσει μόνο 18.500 λίρες, αλλά η καμπάνια έχει ήδη φτάσει σε 2 εκατομμύρια ανθρώπους, με 42.000 να κάνουν κλικ στους ιστότοπους που προωθεί. Περισσότερες από 100.000 διαφημίσεις προβλήθηκαν τις πρώτες εννέα ώρες της 4ης Μαρτίου, παρά τις απαγορεύσεις σε ορισμένους βασικούς όρους που χρησιμοποιήθηκαν.

Ο Μπλάκι δεν είναι ο μόνος που εκμεταλλεύεται την ικανότητα της διαδικτυακής διαφήμισης να εντοπίζει συγκεκριμένους χρήστες εντός της Ρωσίας για να τους ευαισθητοποιήσει σχετικά με τις επιθέσεις της χώρας τους. Περισσότερες από 1.300 διαφημίσεις που αναφέρουν την λέξη «Ουκρανία» εμφανίζονται αυτή τη στιγμή στο Facebook και το Instagram, στοχεύοντας χρήστες με έδρα τη Ρωσία. Άλλες 1.100 χρησιμοποιούν τη λέξη «Украина», την κυριλλική εκδοχή του ονόματος της χώρας, αν και σε αυτές περιλαμβάνονται πολλές «αθώες» διαφημίσεις που απεικονίζουν… γάτες. Ενώ το Facebook δεν είναι τόσο κυρίαρχο στη Ρωσία όσο το VK, η εγχώρια εναλλακτική λύση, τέσσερις στους 10 Ρώσους φέρονται να το χρησιμοποιούν, ενώ έξι στους 10 έχουν λογαριασμό στο Instagram.

Πρόκειται όμως για μια προσέγγιση που είναι γεμάτη εμπόδια, δεδομένων των ιδιοτροπιών των πλατφορμών και των απατών που πολλαπλασιάζονται.

Πολλές από τις διαφημίσεις προέρχονται από τον ιστότοπο ειδήσεων και μέσων ενημέρωσης Ukraine War, ενώ άλλες από το πρακτορείο μέσων κοινωνικής δικτύωσης Safe Ukraine. Περιλαμβάνουν συγκινητικά βίντεο με αιχμάλωτους Ρώσους στρατιώτες που τηλεφωνούν στους γονείς τους με δάκρυα στα μάτια και τους αποκαλύπτουν την πραγματικότητα του πολέμου, μαζί με ένα μήνυμα που προτρέπει τους Ρώσους να μιλήσουν κατά του πολέμου. Το πρότζεκτ διευθύνει η Bohdana, μια 33χρονη από την πόλη Λούτσκ της βορειοδυτικής Ουκρανίας, η οποία θέλησε να κρατήσει την ανωνυμία της, όπως αναφέρει το MIT Technology Review.

To Oυκρανικό Γραφείο Διαφήμισης Διαδικτύου (IAB) οργανώνει μια άλλη εκστρατεία. «Προσπαθούμε να δώσουμε περισσότερες πληροφορίες για την πραγματική κατάσταση, επειδή υπάρχει πολύ αυστηρός έλεγχος των πληροφοριών στη Ρωσία και δεν υπάρχουν ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης», λέει η Αναστασία Μπαϊντατσένκο, διευθύνουσα σύμβουλος του IAB.

Την πρώτη εβδομάδα του πολέμου, η εκστρατεία της ουκρανικής διαφημιστικής βιομηχανίας λειτούργησε σε μεγάλο βαθμό στο διαφημιστικό δίκτυο της Google. Ωστόσο η Roskomnadzor, η κρατική ρυθμιστική αρχή για τα ΜΜΕ, ζήτησε από την εταιρεία να σταματήσει να παραπληροφόρηση για τις δραστηριότητές της Ρωσίας στην Ουκρανία. Στις 4 Μαρτίου, η Google ανακοίνωσε την αναστολή της πώλησης όλων των διαδικτυακών διαφημίσεων στη Ρωσία.

Η ενέργεια αυτή κατέστρεψε ορισμένα από τα σχέδια της ομάδας που υποστηρίζεται από την IAB. Ωστόσο, η Μπαϊντατσένκο πιστεύει ότι η απόφαση της Roskomnadzor να περιορίσει τις διαφημίσεις, αποτελεί ένδειξη της αποτελεσματικότητας της εκστρατείας της IAB.

Τώρα, η καμπάνια θα μεταφερθεί στην Yandex.

«Καταλαβαίνουμε ότι η χρήση της Yandex είναι υψηλού κινδύνου λόγω του ελέγχου της», λέει. «Γι’ αυτό είναι δύσκολο αλλά θα προσπαθήσουμε να το κάνουμε για να αυξήσουμε την εμβέλεια των μηνυμάτων μας».

Η Μπαϊντατσένκο λέει ότι υπάρχουν περίπου τέσσερις ή πέντε άλλες ουκρανικές πρωτοβουλίες που λειτουργούν από ομάδες που δημιουργήθηκαν ανεξάρτητα τις πρώτες ημέρες του πολέμου. «Προσπαθούμε όλοι να προσεγγίσουμε το ρωσικό κοινό με διαφορετικά μηνύματα», λέει.

Η εκστρατεία της IAB χρηματοδοτείται από ιδιωτικές εταιρείες καθώς και από δωρεές και χορηγούς, οι οποίοι είναι πρόθυμοι να βάλουν μεγάλα ποσά στην προσπάθεια να μεταδώσουν τη φρίκη των όσων συμβαίνουν στην Ουκρανία από τον στρατό του Βλαντίμιρ Πούτιν. «Οι ιδιοκτήτες των ουκρανικών επιχειρήσεων καταλαβαίνουν ότι εδώ έχουμε μια κρίση», λέει η Μπαϊντατσένκο. «Είναι πρόθυμοι να ξοδέψουν 10.000, 20.000, 30.000 ή 50.000 δολάρια προκειμένου να επικοινωνήσουν και να μεταφέρουν πληροφορίες στη Ρωσία».

Συνολικά, εκτιμά η Μπαϊντατσένκο, 10 εκατομμύρια γρίβνα (330.000 δολάρια) έχουν δαπανηθεί σε διαφημιστικές καμπάνιες με έδρα την Ουκρανία που προσπαθούν να μεταφέρουν πληροφορίες στη Ρωσία την τελευταία εβδομάδα.

Ωστόσο, παρά τα τεράστια ποσά που δαπανώνται, ορισμένοι ανησυχούν ότι θα είναι αναποτελεσματικά. «Νομίζω ότι οι διαφημίσεις είναι σπατάλη», λέει ο Στίβεν Μπάκλεϊ, ο οποίος μελετά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την πολιτική στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αγγλίας.

«Πολλοί θα έχουν blockers διαφημίσεων και το ποσοστό των κλικ σε τέτοιες διαφημίσεις είναι πολύ χαμηλό», εξηγεί χαρακτηριστικά. Ο Μπάκλεϊ πιστεύει ότι το σενάριο του Νικολαΐδη για την εμφάνιση μιας ειδοποίησης φαίνεται πιο πιθανό να πετύχει – αλλά η ρωσική κυβέρνηση θα μπορούσε να επέμβει για να το μπλοκάρει.

Μια άλλη προσέγγιση θα μπορούσε να είναι απευθείας μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σε ρωσικές διευθύνσεις, που θα παραπέμπουν σε ιστότοπους όπως του BBC. Ωστόσο, τέτοια μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου θα μπορούσαν να μπλοκαριστούν από τα φίλτρα ανεπιθύμητης αλληλογραφίας.

Άλλοι είναι πιο σίγουροι ότι κάθε ενέργεια, όσο μικρή κι αν είναι, μπορεί να κάνει τη διαφορά. «Αυτού του είδους οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων θα μπορούσαν να αποδειχθούν απίστευτα ισχυρές, αν μπορέσουν να διατηρηθούν και να κλιμακωθούν», εκτιμά ο Πίρσον.

Όσο για τους εμπλεκόμενους, η εναλλακτική λύση -δηλαδή να μην κάνουν τίποτα- δεν ήταν επιλογή. «Απλώς σκέφτηκα, ποιοι άλλοι τρόποι υπάρχουν για να κάνουμε ψηφιακό ακτιβισμό» λέει ο Νικολαΐδης. «Ποια είναι τα μέσα που έχω σήμερα; Πού μπορώ να κάνω έστω και την παραμικρή διαφορά; Θα μπορούσε να είναι μια σταγόνα σε έναν τεράστιο κουβά με νερό – αλλά τελικά κάθε σταγόνα μετράει».

ΠΗΓΗ: MIT Technology Review